Religieus Erfgoed
Er zijn vele vormen van religieus erfgoed. In Nederland bestaat het meeste erfgoed uit Kerken en Begraafplaatsen. Wilt u meer weten over onze visie met betrekking tot het onderhouden en/of restaureren van monumentaal religieus erfgoed? Hieronder wordt zowel Kerken als Begraafplaatsen toegelicht.
Kerken
Wat doen we met de rijkdom aan kerkgebouwen in een tijd van sterke teruggang van het kerkelijk leven? Deze vraag is al een aantal decennia actueel en neemt met het jaar toe. Kerken vormen een groot deel van het monumentenbezit in Nederland en slokken een nog groter deel op van de beschikbare subsidies. De overheid is al jaren bezig om via een ingewikkelde verdeelsleutel het beschikbare geld op de juiste plaats effectief te laten zijn, maar feit is dat de beschikbare overheidssubsidies niet voldoende zijn voor een gezonde instandhouding. Restauraties en herstelwerkzaamheden moeten lang van tevoren worden gepland en voorbereid en het is maar afwachten of een kerkeigenaar na het voldoen aan alle eisen van de subsidieaanvraag alsnog in aanmerking komt.
Situaties veranderen
Veel inventiviteit wordt vereist voor een kerkbestuur en restaurerende partijen om een kerkgebouw in stand te houden. Mede door de afnemende belangstelling en de daarmee teruglopende inkomsten is het steeds lastiger een gezonde exploitatie te kunnen voeren. Een goede analyse van de sterke en zwakke punten van het kerkgebouw is daarom onontbeerlijk. Vaak is een groot aantal zitplaatsen geen issue meer. Men verlangt tegenwoordig naar meer sfeer, maar tegelijkertijd, vanwege het teruglopende ledental, naar meer mogelijkheden tot multifunctioneel gebruik.
De grote vraag is dan ook wat de (financieel) haalbare mogelijkheden zijn om de kerk meer geschikt te maken voor andere (betalende) bezoekers en om zo het gebouw in stand te kunnen houden.
Na analyse van het kerkgebouw is het van belang een goed programma van eisen op te stellen. Voor een breder gebruik zijn goede voorzieningen noodzakelijk, zoals voldoende toiletten, keukenfaciliteiten, sfeervolle verlichting, (geluids)installatie(s) en extra vergaderruimten. En niet te vergeten, hoe zit het bijvoorbeeld met de akoestiek na verbouwing?
Visie
Ons bureau heeft meerdere kerkgebouwen heringericht en geschikt gemaakt voor multifunctioneel gebruik, zodat naast kerkdiensten ook andere activiteiten kunnen plaatsvinden. Een goed uitwerkt restauratieplan is essentieel. Bij deze werkzaamheden wordt een zachte aanpak aangehouden, die het patina van de vaak eeuwenoude gebouwen zichtbaar laat. Zodat het gevoel van het binnentreden in een kerkgebouw blijft bestaan.
Grafmonumenten
Het restaureren van grafmonumenten en de instandhouding hiervan vraagt om een goede aanpak en specialistische kennis. Helaas komt het maar al te vaak voor dat de restauratie van een monument niet op de juiste wijze wordt uitgevoerd wat zorgt voor al dan niet onomkeerbare schade. Dit geldt ook voor de restauratie van grafmonumenten.
Ontstaansgeschiedenis begraafplaatsen
De ontstaansgeschiedenis van begraafplaatsen gaat al heel wat eeuwen terug. Voor een lange tijd werd men vooral in en rondom de kerk begraven. Al sinds de zeventiende eeuw was er sprake van ruimtegebrek, iets dat te wijten viel aan de groei van de bevolking en het feit dat de kerk nooit werd geruimd. Soms verzakte de vloer en sloten de zerken niet goed aan, wat een stank tot gevolg had. Eind achttiende eeuw kwam meer inzicht in het belang van hygiëne. Hierbij kwam ook het verzoek de overledenen voortaan op een plek buiten de stad te begraven. Omstreeks 1830 werd dit verzoek tot een wet aangenomen, en moesten de begraafplaatsen voortaan buiten de bebouwde kom worden aangelegd. Nog steeds worden mensen begraven rond de kerk als daar nog plaats is. Veel van de nog steeds bestaande begraafplaatsen in grote en middelgrote gemeenten zijn in de jaren 1830-1840 aangelegd. Joodse begraafplaatsen dateren vaak reeds uit de zeventiende eeuw en mogen niet worden geroerd. In de negentiende eeuw werden naast vlakke zerken veelvuldig grafmonumenten opgericht. Als grafrechten door de nabestaanden niet werden gecontinueerd volgde vaak verwaarlozing en verval.
Vervallen grafmonumenten
Veel grafmonumenten op begraafplaatsen liggen er vandaag de dag slecht bij. Het gebrek aan gelden, fondsen en de subsidiepot die alsmaar beperkter wordt maken het er niet makkelijker op om de restauraties aan grafmonumenten, of in ieder geval het behoudt ervan in stand te houden. Ook het toepassen van verkeerde restauratiemethodes en het ontbreken van vakkennis spelen een rol in slecht of achterstallig onderhoud. Naast het gebrek aan financiële middelen ontbreekt er vaak een goed restauratieplan oftewel een visie.
Gezamenlijke visie en restauratieplan grafmonumenten
Het is voor een begraafplaatsbeheerder moeilijk vast te stellen hoe om te gaan met de restauratie en wat de beste het beste tijdstip en methode is om dit uit te laten voeren. Het is daarom belangrijk om voordat überhaupt met restauratie wordt gestart in samenspraak met de begraafplaatsbeheerder gezamenlijk tot een juiste visie en een plan van aanpak te komen.
Vis Architecten is betrokken geweest bij verschillende restauraties van begraafplaatsen en grafmonumenten. Het opstellen van een goed restauratieplan staat hierbij op nummer één. Een conserverende aanpak is hierbij het uitgangspunt. Grafzerken worden jaar in jaar uit blootgesteld aan regen en wind en het natuursteen is onderhevig aan een geleidelijk verval. Gezamenlijk zal worden gekeken naar het uiteindelijke doel wat met de restauratie moet worden bereikt. Vragen die hiervoor beantwoordt moeten worden zijn: Hoe moet de begraafplaats er uiteindelijk uit komen te zien, welke grafmonumenten zijn belangrijk en moeten gerestaureerd worden?
Het opstellen van een meerjaren onderhoudsplan is vaak een goed begin voor een goede instandhouding betreffende de kwaliteit van de begraafplaats. Instandhoudingssubsidie (SIM) kan hierbij een welkome aanvulling zijn.
Subsidie religieus erfgoed
Het verkrijgen van subsidie voor onderhoud en restauratie van religieus erfgoed behoort nog steeds tot de mogelijkheden. Om in aanmerking te komen voor bijvoorbeeld de SIM subsidie moet wel aan een aantal punten worden voldaan. Zo dient er een door de verzekeraar opgesteld taxatierapport aanwezig te zijn van de herbouwwaarde. Is dit niet aanwezig, dan is een succesvolle SIM aanvraag en subsidie toekenning niet mogelijk.