De Joodse begraafplaats in 2011
Joodse begraafplaats – Den Haag
Opdracht: Advisering en begeleiding van restauratie en onderhoudswerkzaamheden
Opdrachtgever: Stichting Instandhouding Joodse Begraafplaats
Restauratie grafzerken start met gezamenlijke visie en inventarisatie
De Joodse begraafplaats in Den Haag kent circa 2800 grafzerken. Bij een technische opname van de ongeveer 2.800 natuurstenen zerken (waarvan het overgrote deel van hardsteen) is de schade geïnventariseerd. Uit deze inventarisatie en de kennis van het materiaal hardsteen bleek al spoedig dat de schade voor het merendeel een kwestie van natuurlijk verval van het materiaal hardsteen zelf was.
Verontreinigingen in de afzetting van de steen klei-/brandlagen doen vrijwel iedere steen op de lange duur in kleine onderdelen uiteenvallen. De ene steen is meer verontreinigd dan de ander, en externe oorzaken als klimaat en ondergrond (verzakte graven) kunnen bovendien het proces van verval aanzienlijk versnellen. Met deze wetenschap in het achterhoofd hebben wij uiteindelijk een visie op de restauratie ontwikkeld in de vorm van “begeleiding van het verval”.
Werkzaamheden
Technisch gesproken was het stoppen van verval van natuursteen (zelfs indien gewenst) vrijwel onmogelijk. “Begeleiden” leek dus vanuit de techniek het enige juiste antwoord. De optredende schade aan het natuursteen is in drie hoofdzaken is te onderscheiden:
- Scheuren/steken als natuurlijk verval van hardsteen;
- Breken van steen door verzakken van graven;
- Oppervlakte-aantasting door middel van zogenaamde “brandlagen” met als gevolg verlies van lettertekens.
Concreet werd hier voor de oplossing gekozen om gebroken stenen op prefab-betonplaatjes te funderen en eventueel (preventief) van een onder spanning aangebracht roestvrijstalen bandje te voorzien ter voorkoming van verder uiteenvallen van de stenen.
Wel of niet lijmen van grafzerken?
Lijmen van stenen is ook overwogen maar vanwege de toekomstige verwering van steen vrijwel achterwege gelaten. Wat je vandaag lijmt kan morgen op een andere plek gebroken zijn. De “techniek” van het materiaal was aldus behulpzaam bij het formuleren van de restauratie uitgangspunten voor de aanpak van de zerken. Die aanpak voorzag uiteindelijk meer in consolidatie dan restauratie. Niet het “lijmen van de potscherven” maar deze bij elkaar houden (ook op langere termijn), aaneensluitend en stabiel geplaatst, was het uitgangspunt. Ontbrekend materiaal werd niet of pretentieloos aangevuld. Hiermee werd de historiciteit van het monument niet of nauwelijks geweld aan gedaan, daar vrijwel uitsluitend gebruik werd gemaakt van authentiek materiaal.
Behalve dat wij aandacht hadden voor de techniek en de geformuleerde restauratie-opvatting, waren wij ons natuurlijk constant bewust van het object waaraan gewerkt werd. De begraafplaats moest op de meest gepaste wijze worden aangepakt, mede tegen de achtergrond van de Joodse voorschriften en de betekenis van een begraafplaats in de context van het Joodse geloof. Gezocht is naar een aanpak waardoor met zo min mogelijk middelen een optimale uitgangspositie voor voorkoming van toekomstig verval kon worden verkregen. Dit heeft ertoe geleid dat bij een oppervlakkige beschouwing van de begraafplaats er ogenschijnlijk weinig is veranderd aan de oorspronkelijk aangetroffen situatie.
Bekijk ook onze soortgelijke projecten
